Ninh Thuận là địa bàn sinh sống chủ yếu của hơn 60 ngàn người Chăm, dân tộc đã từng có một quốc gia độc lập, hùng mạnh trong lịch sử. Trong suốt quá trình phát triển của mình, người Chăm đã sở hữu cả một nền văn hóa vô cùng phong phú và lâu đời. Dân tộc Chăm nơi đây còn lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống. Khu du lịch Tháp Pô Klongarai, làng nghề truyền thống dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp và làng nghề truyền thống gốm Bàu Trúc là những nơi có gần 100% người Chăm sinh sống lâu đời, qua nhiều thế hệ. Họ hiền lành, chân chất và luôn luôn sống chan hòa với thiên nhiên, con người.

1.Lý do chọn đề tài

Nghề dệt thổ cẩm, vải tơ lụa của người Chăm rất phát triển tạo ra sản phẩm nổi tiếng về chất lượng cũng như nghệ thuật thiết trí hoa văn trên vải. Từ xa xưa nền kinh kế chính của người Chăm là làm nông nghiệp nhưng dệt thổ cẩm lại đem lại nguồn thu nhập cao. Ngày nay nghề dệt vẫn còn được lưu truyền và phát triển ở một số làng Chăm. Đây là nghề công phu, phức tạp, người thợ dệt phải bỏ nhiều công sức từ trồng bông, tách bông, quấn sợi, se chỉ…chính vì thế tôi chọn đề tài “Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Ninh Thuận” để nghiên cứu và tìm hiểu rõ hơn về nét độc đáo trong nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Ninh Thuận.

2.Tầm quan trọng của đề tài

Hiện nay nghề dệt thổ cẩm đã và đang thu hút được nhiều lao động tham gia, tạo ra được nhiều sản phẩm có giá trị được khách hàng trong và ngoài nước ưa thích. Việc gìn giữ phát huy được nghề truyền thống của dân tộc là vô cùng đáng quý, có thể giới thiệu cho du khách trong và ngoài nước biết đến những sản phẩm làm từ thủ công tỉ mỉ đến từng hoa văn để phổ biến rộng rãi về nét đẹp trong văn hóa, trong lao động của cộng đồng người Chăm. Vì vậy việc tìm hiểu đề tài “Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Ninh Thuận” sẽ giúp hiểu rõ hơn về nghề truyền của cộng đông người này cũng như mức độ phát triển hiện nay ra sao.

3. Mục đích ý nghĩa của đề tài

Tìm hiểu về “Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Ninh Thuận” để hiểu rõ hơn về nét đẹp truyền thống của dân tộc Chăm, cũng như biết đến giá trị, ý nghĩa của từng đường nét hoa văn từ đó phát triển nghề dệt tới rộng rãi người dân để phát triển kinh tế, cải thiện cuộc sống.

I.Tổng quan về người Chăm ở Ninh Thuận

1.1.Dân cư và địa bàn cư trú

Người Chăm được xác định là cư dân bản địa ở khu vực duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam và đã có quá trình định cư lâu đời ở khu vực này. Trải qua hàng ngàn năm, dưới những biến cố lịch sử, xã hội mà chủ yếu là do chiến tranh và mâu thuẫn nội bộ, người Chăm không còn cư trú tập trung ở khu vực duyên hải Nam Trung Bộ mà phân bố rộng rãi ở khắp các tỉnh phía Nam Việt Nam và một số các quốc gia khác.

Trên lãnh thổ Việt Nam, năm 2009 có khoảng 161.729 người Chăm sinh sống, sống rải rác ở các tỉnh phía Nam như Gia Lai, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Tây Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang,... Do đặc điểm cư trú, tính chất tôn giáo và sắc thái văn hóa mang tính vùng miền, người Chăm ở Việt Nam được chia thành ba nhóm cộng đồng chính là: Chăm H'roi, Chăm Ninh Thuận - Bình Thuận, và Chăm Nam Bộ.

Người Chăm cư trú tập trung tại các tỉnh: Ninh Thuận (67.274 người, chiếm 41,6% tổng số người Chăm tại Việt Nam), Bình Thuận (34.690 người, chiếm 21,4% tổng số người Chăm tại Việt Nam), Phú Yên (19.945 người), An Giang (14.209 người), thành phố Hồ Chí Minh (7.819 người), Bình Định (5.336 người), Đồng Nai (3.887 người), Tây Ninh (3.250 người).

1.2.Về kinh tế

Chăm là một dân tộc có nhiều ngành nghề truyền thống lâu đời như thêu, dệt, làm đồ gốm, làm gạch, chế tạo công cụ sản xuất, buôn bán, đóng thuyền, đánh cá, điêu khắc... đặc biệt là nghề trồng lúa nước được người Chăm phát triển từ rất sớm và luôn có những cải tiến về giống và thủy lợi.

Nông nghiệp chủ yếu là trồng lúa nước ở đồng bằng, chăn nuôi gia súc gia cầm. Người Chăm nổi tiếng về văn minh lúa nước nên họ xây dựng nhiều hệ thống thỷ lợi nổi tiếng ở miền trung như đập Gio Linh (Quảng Trị), Maren (Ninh Thuận). Ngoài làm ruộng người Chăm còn làm vườn giỏi, họ trồng hoa màu và cây ăn trái.

Nghề thủ công truyền thống cũng rất phát triển, nổi tiếng với nghề gốm và nghề dệt. Hiện nay còn giữ được hai làng nghề truyền thống đó là làng gốm Bầu Trúc và làng dệt Mỹ Nghiệp.

1.3.Về văn hóa

Nhà ở: Người Chăm cư trú tại Ninh Thuận, Bình Thuận, ở nhà đất (nhà trệt). Mỗi gia đình có những ngôi nhà được xây cất gần nhau theo một trật tự gồm: nhà khách, nhà của cha mẹ và các con nhỏ tuổi, nhà của các cô gái đã lập gia đình, nhà bếp và nhà tục trong đó có kho thóc, buồng tân hôn và là chỗ ở của vợ chồng cô gái út.

Trang phục: Nam nữ đều quấn váy tấm. Ðàn ông mặc áo cánh ngắn xẻ ngực cài khuy. Ðàn bà mặc áo dài chui đầu. Màu chủ đạo trên y phục là màu trắng của vải sợi bông. Ngày nay, trong sinh hoạt hằng ngày, người Chăm ăn mặc như người Việt ở miền Trung, chỉ có chiếc áo dài chui đầu là còn thấy xuất hiện trong giới nữ cao niên.

Ăn: Người Chăm ăn cơm, gạo được nấu trong những nồi đất nung lớn, nhỏ. Thức ăn gồm cá, thịt, rau củ, do săn bắt, hái lượm và chăn nuôi, trồng trọt đem lại. Thức uống có rượu cần và rượu gạo. Tục ăn trầu cau rất phổ biến trong sinh hoạt và trong các lễ nghi phong tục cổ truyền.

Phương tiện vận chuyển: Chủ yếu và thường xuyên vẫn là cái gùi cõng trên lưng. Cư dân Chăm cũng là những người thợ đóng thuyền có kỹ thuật cao để hoạt động trên sông và biển. Họ làm ra những chiếc xe bò kéo, trâu kéo có trọng tải khá lớn để vận chuyển trên bộ.

Cưới xin: Phụ nữ chủ động trong quan hệ luyến ái. Hôn nhân cư trú phía nhà vợ, con sinh ra đều theo họ mẹ. Sính lễ do nhà gái lo liệu. Gia đình một vợ một chồng là nguyên tắc trong hôn nhân.

Ma chay: Người Chăm có hai hình thức đưa người chết về thế giới bên kia là thổ táng và hoả táng. Nhóm cư dân theo đạo Bà la môn thường hoả táng theo giáo luật, còn các nhóm cư dân khác thì thổ táng. Những người trong cùng một dòng họ thì được chôn cất cùng một nơi theo huyết hệ mẹ.

Lễ tết: Người ta thực hiện nhiều nghi lễ nông nghiệp trong một chu kỳ năm như: lễ khai mương đắp đập, lễ hạ điền, lễ mừng lúa con, lễ mừng lúa ra đòng. Nhưng lễ lớn nhất vẫn là lễ Bon katê được tổ chức linh đình tại các đền tháp vào giữa tháng mười âm lịch.

Văn nghệ: Nhạc cụ Chăm nổi bật có trống mặt da Paranưng, trống vỗ, kèn xaranai. Nền dân ca - nhạc cổ Chăm đã để lại nhiều ảnh hưởng đến dân ca - nhạc cổ của người Việt ở miền Trung như trống cơm, nhạc nam ai, ca hò Huế... Dân vũ Chăm được thấy trong các ngày hội Bon Katê diễn ra tại các đền tháp.

1.4.Về xã hội

Gia đình người Chăm mang truyền thống mẫu hệ, mặc dù xã hội Chăm trước đây là xã hội đẳng cấp, phong kiến. ở những vùng theo Hồi giáo Islam, tuy gia đình đã chuyển sang phụ hệ, vai trò nam giới được đề cao, nhưng những tập quán mẫu hệ vẫn tồn tại khá đậm nét trong quan hệ gia đình, dòng họ với việc thờ cúng tổ tiên. Cư dân Chăm vốn được phân thành hai thị tộc: Cau và Dừa như hai hệ dòng Niee và Mlô ở dân tộc Ê-đê. Về sau thị tộc Cau biến thành tầng lớp của những người bình dân, trong khi thị tộc Dừa trở thành tầng lớp của quý tộc và tăng lữ. Dưới thị tộc là các dòng họ theo huyết hệ mẹ, đứng đầu là một người đàn bà thuộc dòng con út. Mỗi dòng họ lại có nhiều chi họ.

Xã hội cổ truyền Chăm được phân thành các đẳng cấp như xã hội ấn Ðộ cổ đại. Họ có những vùng cư trú riêng và có những ngăn cách rõ rệt: không được thiết lập quan hệ hôn nhân, không sống cùng một xóm, không ăn cùng một mâm...

II. Làng dệt truyền thống của người Chăm – Làng dệt Mỹ Nghiệp

2.1.Vài nét về làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp

Nằm cách thành phố Phan Rang gần 10km về phía nam, ngay trên đường quốc lộ 1A, làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Mỹ Nghiệp là làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống nổi tiếng của người Chăm ở Ninh Thuận. Nét độc đáo của làng nghề cổ này chính là việc người dân dệt thổ cẩm theo phương pháp thủ công, lưu giữ dấu ấn văn hóa Chăm còn mãi với thời gian.

Nghề dệt thổ cẩm ở Mỹ Nghiệp có từ rất lâu đời. Vào thế kỷ XVII, thấy vùng đất này thích hợp với nghề dệt, bà Pơnaga đã truyền lại nghề cho ông Xa và bà Chaleng là hai vợ chồng đang sinh sống ở làng Chaleng thời xưa ( tức làng Mỹ Nghiệp ngày nay ). Bà trở thành nghệ nhân đầu tiên tạo ra nghề dệt thổ cẩm và sáng tạo ra những hoa văn đặc sắc trên nền vải.

Cả làng hiện có hơn 500 thợ dệt lành nghề. Nhiệm vụ dệt vải dành cho phụ nữ, còn nam giới thì cắt may thổ cẩm thành những sản phẩm cung cấp cho thị trường.

Ngày xưa người dân tự trồng bông làm nguyên liệu sản xuất và dùng cây Chùm Bầu, cây Mo, bùn non làm phẩm nhuộm và dùng các khung gỗ thô sơ làm công cụ tạo ra sản phẩm mà chủ yếu dùng làm trang phục cho người quá cố. Cho đến năm 1991 cơ sở của nghề dệt đã được hình thành nhưng chưa được phát triển chỉ tiêu thụ tại các tỉnh Lâm Đồng, Daklak…

Đến Mỹ Nghiệp được tận mắt chứng kiến những người phụ nữ Chăm như những con tằm nhả tơ vàng cần mẫn dệt nên từng tấm thổ cẩm với đủ các loại hoa văn, màu sắc độc đáo, mới thấy hết được sự quý giá của thổ cẩm Chăm Mỹ Nghiệp. Nơi đây hiện có 8 tổ hợp tác dệt thổ cẩm truyền thống với sự tham gia của hàng trăm chị em phụ nữ địa phương đang ngày đêm lao động sản xuất để kịp cho ra những sản phẩm tốt nhất phục vụ du khách gần xa.

Sản phẩm thổ cẩm truyền thống ở làng Chăm Mỹ Nghiệp có sức hấp dẫn đặc biệt không chỉ bởi hoa văn sắc sảo, độc đáo, mà còn là sự phong phú, đa dạng về màu sắc, kiểu dáng, chủng loại. Bên cạnh những hoa văn cổ thể hiện sự quý phái, sang trọng như Văn thần đèn, Siva, Rồng trời hay Văn cổ, thì ngày nay người làng Mỹ nghiệp còn biết sáng tạo nên những hoa văn mới lạ như Văn con voi của người Tây Nguyên, hay Văn hoa mai của người Kinh, đồng thời kết hợp các chất liệu mới như sợi tổng hợp, sợi kim tuyến làm Văn cầu vòng đủ các sắc màu của đất trời, thật ấn tượng.

2.2. Nét độc đáo trong cách làm và hoa văn nghề dệt thổ cẩm của người Chăm Ninh Thuận

2.2.1. Nét độc đáo trong cách làm nên một sản phẩm dệt thổ cẩm hoàn chỉnh

Trước đây, nghề dệt thổ cẩm, vải tơ lụa của người Chăm rất phát triển, đã tạo ra những sản phẩm nổi tiếng về chất lượng cũng như nghệ thuật thiết kế trang trí hoa văn trên vải. Vải Chăm sợi mịn, nhiều màu sắc, kiểu dáng, hoa văn trang trí rất đẹp. Hầu hết phụ nữ Chăm đều biết dệt. Nhưng nay, người Chăm không sản xuất các sản phẩm từ tơ tằm mà chủ yếu là các sản phẩm từ sợi bông.

Người Chăm sử dụng những kỹ thuật nhuộm màu cho sợi trước khi dệt. Màu đều làm từ khoáng vật, thực vật ở địa phương như: màu xanh (chàm), màu đen (quả muông), màu vàng (cây jưng), màu đỏ (lõi cây pan) và kết hợp các màu đó để tạo ra nhiều gam màu khác nhau.

Người Chăm ở Ninh Thuận vẫn giữ được kỹ thuật dệt theo kiểu truyền thống. Có hai loại khung đối với nghề dệt thổ cẩm của người Chăm , hai loại khung này gồm nhiều bộ phận rời được lắp ghép lại với nhau. Tuy nhiên tùy theo đặc điểm cấu tạo mỗi loại khung mà kỹ thuật dệt có khác nhau.

Ở khung dệt dải, người thợ dệt ngồi trên ghế sử dụng đôi chân đạp tách mặt sợi nền, tay phải kéo go bắt bông và chặt sợi, tay trái luồn thoi chỉ qua lại. Trong khi ở khung dệt tấm người thợ ngồi xuống nền nhà, vận dụng cả thân người với sợi dây giăng thật căng ở đằng sau lưng để giữ mặt căng hay trùng. Sau đó người thợ cầm, ấn, xách các dụng cụ phụ để tách mặt sợi làm thao tác bắt bông, luồn dao dệt, đưa thoi và dập sợi.

Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm có kỹ thuật rất đặc biệt. Khác với kiểu dệt Ikat – dệt xà rông, dệt thổ cẩm phải xen kẽ giữa go nền và go hoa văn.

Để xỏ xong go cho một khung dệt, trung bình họ mất khoảng 3 ngày. Họ có thể sử dụng nhiều loại go, go 12, 13, 14… khi go 18 người ta không dùng bằng kẽm mà đan bằng chỉ dùng để dệt tơ để cho vải dày, giá thành cao hơn.

Ngoài ra, số lượng khung go thay đổi khác nhau tùy từng loại hoa văn như: dệt thổ cẩm hoa văn dạng bông dâu cần 12 khung go, dạng mắt xích phải có 10 khung go, dạng mắc võng cần 9 khung go, hoa văn con thoi, cánh quạt 8 khung go…

Đặc biệt, khi dệt với nguyên liệu chỉ tơ, sợi khá mảnh và dễ đứt nên người Chăm không dùng sợi go lược kẽm mà thay bằng go lược chỉ sẽ giúp cho sợi chỉ khít hơn, khi dệt sản phẩm sẽ khắc mặt, mịn hơn.

Muốn làm ra một sản phẩm tốt thì sợi chỉ tơ cũng phải tốt, dệt ra hàng mịn hàng khéo là do tay nghề của người dệt.

2.2.2. Nét độc đáo của hoa văn trong sản phẩm dệt của người Chăm Ninh Thuận

Hoa văn trên vải rất phong phú và đa dạng, nó phản ánh địa vị xã hội của người mặc. Địa vị xã hội càng cao thì quần áo của họ càng nhiều loại hoa văn. Hoa văn Chăm có 40 loại và chia làm 4 nhóm: hoa văn động vật, hoa văn thực vật, hoa văn chỉ đồ vật và các loại hoa văn khác. Hoa văn trên tấm vải được bố trí theo chiều dọc nhưng không trang trí trên diện tích rộng.

Hoa văn gồm các hình thoi lồng vào nhau và hoa văn được lặp đi lặp lại thành từng khối. Các hoa văn này được bố trí trên toàn bộ mặt vải, trông như những bông hoa hoặc cụm hoa. Hoa văn hình học nhiều màu sắc thường được bố trí ở hai đầu khổ vải và hai đường biên tấm vải. Người Chăm cũng sử dụng hoa văn cách điệu, hoa lá, núi non, chúng được cách điệu bằng đường nét hình khối, riêng các cánh hoa dù được cách điệu hay chân phương đều được bố trí thành những dải xen kẽ trong toàn bộ mảnh vải.

Để tạo hình hoa văn cổ trên nền vải thổ cẩm, thợ dệt phải đếm và sắp xếp hàng nghìn sợi chỉ có kích thước và màu sắc chuẩn, để khi căn chỉ vào khung dệt phải khớp…khi dệt phải đều tay để thoi đánh chặt đều thì việc phối các màu mới đúng, đủ các họa tiết của hoa văn cổ.

Hoa văn thổ cẩm dân tộc Chăm thường theo hơi hướng trừu tượng, lấy chi tiết đơn giản để gợi ra hình ảnh cụ thể, lấy một bộ phận thay thế cho tổng thể, tựa hồ như: lấy hoa văn chân chó thay cho con chó, hoa văn tay nắm hộp thay cho hộp đựng đồ dùng, những chấm nhỏ màu trắng trên nền vải đen tượng trưng cho sao trên trời, hoa 4 cánh được kết nên từ những vạch khối hình vuông xếp chéo vào nhau, hình móc câu tượng trưng cho cái neo thuyền... Từng dấu chấm, vạch ngang, hình thoi, hình tam giác… đều mang một ý nghĩa rất riêng và đặc trưng, đủ để làm nên vẻ cuốn hút lạ thường của thổ cẩm người Chăm.

Từ những hoa văn hình họa tiết đơn giản, hoa văn thổ cẩm Chăm còn được biến tấu thêm những hoa văn hình dạng phức tạp khác nhau như: Hoa bốn cánh, hoa tám cánh nằm trong ô vuông, những đường ô vuông, quả trám, những đường gấp khúc ngoằn ngoèo ấn tượng, … hình động vật với nhiều loại đa dạng như: voi, thỏ, rồng, con công, bướm lượn...Các đường nét hoa văn ấy quyện vào nhau tạo nên những tấm thổ cẩm đầy màu sắc, vừa ấn tượng, vừa mộc mạc chân phương...

Hoa văn trên nền vải của người Chăm là muôn hình muôn vẻ, được hiện hữu sinh động trên những sản phẩm thổ cẩm rất đỗi quen thuộc như balo, túi xách thổ cẩm, túi đeo chéo thổ cẩm, bóp ví cầm tay thổ cẩm ấn tượng, khăn choàng, khăn trải bàn, grap giường,...Đây là một phương thức để người Chăm nói riêng và anh em dân tộc Việt Nam nói chung dùng để duy trì một ngành nghề đẹp được biết bao thế hệ lưu truyền, gìn giữ. Tất cả tạo nên những giá trị tinh thần vô giá của người Chăm.

2.3. Ý nghĩa của làng nghề Mỹ Nghiệp đối với cộng đồng người Chăm ở Ninh Thuận

Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp Ninh Thuận duy trì được giá trị truyền thống của mình, quảng bá được những giá trị ấy không chỉ thị trường trong nước mà còn ở nước ngoài qua những sản phẩm thông dụng nhưng rất đặc trưng về nghệ thuật lẫn văn hóa, mà còn phát triển kinh tế vững vàng từ ngành dệt truyền thống này.

Trước đây sản phẩm dệt thổ cẩm chủ yếu để đap ứng thị trường may mặc trang phục và các sản phẩm tiêu dùng khác của cộng đồng, tiêu thụ ở các vùng Tây Nguyên và phục vụ sinh hoạt lễ hội. Ngày nay chúng được đa dạng hóa trở thành hàng hóa đặc biệt vừa có giá trị sử dụng, vừa mang lại, tiêu thụ khá phổ biến ở những trung tâm du lịch và được khách hàng nước ngoài ưa chuộng. Sản phẩm có mặt ở khắp các hội chợ triển lãm hàng thủ công mỹ nghệ trong nước và cả nước ngoài.

Làng nghề Mỹ Nghiệp có tổ chức Festival tại làng nghề nhằm giới thiệu và quảng bá các sản phẩm làng nghề với du khách gần xa. Đây là một cơ hội tốt để làng nghề Mỹ Nghiệp có dịp được giới thiệu tới bạn bè, du khách gần xa nét văn hoá đặc sắc của mình, qua đó quảng bá rộng rãi sản phẩm thổ cẩm tới mọi người.....

Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp được coi là cái “nôi” của làng nghề truyền thống. Hiện nay, các nghệ nhân và thợ dệt nơi đây vẫn giữ nguyên kỹ thuật dệt thổ cẩm bằng hình thức thủ công bởi một chiếc khung gỗ dệt có gắn các quả cuốn những sợi chỉ muôn màu sắc để thợ dệt ung dung thả hồn mình vào từng “bước” chỉ đan xen nhau, tạo nên những hoa văn cổ Chăm, từ đó dệt nên những sản phẩm thổ cẩm tuyệt đẹp.

Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp không chỉ là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào dân tộc Chăm, mà còn là nơi để các bạn trẻ học hỏi, tiếp thu những giá trị truyền thống. Đưa tinh hoa của dân tộc mình đến gần hơn với bạn bè quốc tế.

III. Tổng kết

3.1.Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở Ninh Thuận hiện nay

Hiện nay, số nghệ nhân cao tuổi ở làng Mỹ Nghiệp không còn nhiều, trong khi thế hệ trẻ chưa kịp kế thừa, cho nên nhiều thợ dệt biết rất ít các kỹ thuật tạo hình hoa văn cổ Chăm. Với mong muốn bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống, các nghệ nhân, thợ dệt giỏi trong làng đã và đang khẩn trương sưu tầm, phục chế lại những mẫu hoa văn cổ mà ít người Chăm còn biết đến.

Vào dịp lễ hội Katê của đồng bào hàng năm, có tổ chức các cuộc thi dệt thổ cẩm để tìm thợ dệt giỏi, nhằm tìm kiếm thêm các hoa văn cổ còn bảo lưu trong cộng đồng, đồng thời tìm những thợ giỏi, nghệ nhân làm người hướng dẫn, dạy nghề cho thế hệ trẻ tiếp nối việc gìn giữ những nét đẹp của nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Nhiều nghệ nhân lớn tuổi cho biết, việc khôi phục những hoa văn cổ phải mất nhiều thời gian. Nhiều người mất cả tuần, thậm chí cả tháng mới biết được cách làm, vì những mẫu hoa văn có nhiều họa tiết phức tạp. Để tạo hình hoa văn cổ trên nền vải thổ cẩm, thợ dệt phải đếm và sắp xếp hàng nghìn sợi chỉ có kích thước và màu sắc chuẩn, để khi căn chỉ vào khung dệt phải khớp…khi dệt phải đều tay để thoi đánh chặt đều thì việc phối các màu mới đúng, đủ các họa tiết của hoa văn cổ.

Công việc rất vất vả, nhưng với tâm huyết bảo tồn nét văn hóa độc đáo của cộng đồng, nhiều nghệ nhân lớn tuổi vẫn cần mẫn sưu tầm, khôi phục nhiều mẫu hoa văn cổ xưa để truyền dạy lại kỹ thuật dệt cho con cháu tiếp nối nghề truyền thống.

3.2. Hướng bảo tồn và phát triển nghề dệt truyền thống của người Chăm ở Ninh Thuận

Ngày nay do sự phát triển của thị trường, các loại nguyên liệu cũng khó kiếm nên được thay thế bằng sợi chỉ công nghiệp. Ngoài các sản phẩm truyền thống người thợ dệt còn tạo ra các sản phẩm mới mang tính chất hàng hóa như túi xách, ví,balo,…tạo ra nguồn hàng lưu niệm cho du khách thập phương khi đến với làng dệt thổ cẩm của người Chăm.

Nhờ mặt hàng đẹp, độc đáo mà đầu ra sản phẩm cũng được nước ngoài ưa chuộng nên xuất khẩu ra được với số lượng lớn. Giúp cho sản phẩm thổ cẩm của người Chăm được quảng bá rộng rãi.

Mặc dù bị bị cạnh tranh khá khốc liệt trên thị trường nhưng sản phẩm thổ cẩm của người Chăm vẫn có chỗ đứng vững trãi trên thị trường nhờ vào chất lượng sản phẩm tốt, mẫu mã đẹp, tinh tế, độc đáo. Vì để làm nên một sản phẩm hoàn chỉnh người nghệ nhân đã phải rất tỉ mỉ, kỳ công, cẩn thận đến từng chi tiết.

Hiện nay có làng Mỹ Nghiệp vẫn giữ đúng nghề dệt truyền thống. Nơi đây hiện có 8 tổ hợp tác dệt thổ cẩm truyền thống với sự tham gia của hàng trăm chị em phụ nữ địa phương đang ngày đêm lao động sản xuất để kịp cho ra những sản phẩm tốt nhất phục vụ du khách gần xa.

Nghề dệt truyền thống người Chăm vừa là sản phẩm văn hóa vật chất, vừa là sản phẩm văn hóa tinh thần, đồng thời cũng vừa là tài sản văn hóa vô giá của dân tộc được cấu thành trong hệ thống văn hóa đầy màu sắc của nền văn hóa Việt Nam. Nét độc đáo của nghề thổ là người Chăm vẫn còn giữ nguyên kỹ thuật dệt thủ công truyền thống trong việc tạo hoa văn trực tiếp ngay trên khung dệt.

Những sản phẩm được làm ra, ngoài giá trị về mặt kinh tế, thẩm mỹ, những hoa văn được trình bày trên vải còn hàm chứa nhiều ý nghĩa, triết lý sâu sắc trong đời sống tâm linh của xã hội người Chăm nói chung, nó làm cho sản phẩm dệt truyền thống người Chăm mang những nét đặc trưng, tiêu biểu.

Nhiều bạn trẻ trong cộng đồng người Chăm hiện nay đã và đang không ngừng học hỏi, tiếp thu kiến thức về dệt thổ cẩm. Họ được những người bà, người mẹ trong gia đình dạy lại. Cứ thế nghề truyền thống được tiếp nối từ đời này sang đời khác, đây là dấu hiệu đáng mừng về việc gìn giữ và phát triển nghề truyền thống của dân tộc.

3.3. Biện pháp giữ gìn làng nghề truyền thống

Việc đẩy mạnh phát triển và gìn giữ làng nghề trong tỉnh Ninh Thuận có ý nghĩa rất quan trọng, tạo việc làm cho nông nhàn, tăng thu nhập và tiến tới xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống nhân dân, chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn giảm dần theo hướng nông nghiệp, tăng dần tỷ trọng công nghiệp, đồng thời góp phần lớn trong việc bảo tồn, giữ gìn nghề truyền thống của dân tộc.

Để có thể gìn giữ nghề truyền thống của cộng đồng dân tộc, thì mỗi cá nhân cần có ý thức trong việc đó. Cần có chính sách mở các lớp dạy nghề để tạo điều kiện cho người dân đến học từ phát triển thêm nghề dệt.

Xây dựng các chương trình giao lưu văn hóa để quảng bá sản phẩm rộng rãi, để nhiều người biết đến với dệt thổ cẩm của người Chăm.

Đẩy mạnh du lịch, xây dựng dự án phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc, tạo điều kiện để bà con phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững, mở rộng giao lưu, học hỏi, đồng thời phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Qua đó, góp phần nâng cao đời sống kinh tế, đời sống văn hóa, tạo thành các sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn, thu hút khách tham quan đến Ninh Thuận.

Phụ lục

Tài lệu tham khảo

-Người Chăm xưa và nay – Nguyễn Duy Hinh, Từ điển bách khoa và thư viện

-Đặc trưng văn hóa truyền thống 54 dân tộc Việt Nam – GS. TS Hoàng Nam

- http://www.phanrangninhthuan.com/du-lich-ninh-thuan/lang-tho-cam-my-nghiep.html

- http://dulich24.com.vn/du-lich-ninh-thuan/lang-det-tho-cam-my-nghiep-id-5592

Ảnh nguồn Internet.

NGHỀ DỆT THỔ CẨM CỦA NGƯỜI CHĂM Ở NINH THUẬN - Ka Điệp, K9_2019

MỞ ĐẦU